موج نوی سینمای ایران؛ تاریخچه، جریانها و فیلمسازان شاخص
از موج نوی سینمای ایران چه میدانیم؟
بانیان وضع موجود! «سینمای موج نو» اشاره به آغاز دوره جدیدی از فیلمسازی در دهه ۵۰ میلادی در فرانسه دارد، عصری که کارگردانانی جوان قصد داشتند با تغییر در همه مولفههای سینمایی، طرحی نو در اندازند.
پیدایش موج نو در سینمای ایران
در ایران نیز با افزایش تولید فیلم فارسی، نسل جدیدی از سینماگران و هنرمندان ایرانی جریان جدیدی را در سینما به راه انداختند که به موج نو سینمای ایران شناخته شد. این جریان جدید مسیر سینمای ایران را از تولید فیلم فارسی به سمت فیلمهایی همچون «قیصر»، «خداحافظ رفیق» و «گاو» تغییر داد.
موج نو سینمای ایران با تولید فیلمهایی چون «خانه سیاه است» به کارگردانی فروغ فرخزاد، «جلد مار» به کارگردانی هژیر داریوش، «خشت و آینه» به کارگردانی ابراهیم گلستان و «شب قوزی» به کارگردانی فرخ غفاری که در واکنش به فیلمفارسی ساخته شده بودند، شروع شد و سبب شد تا سینمای ما جهش بزرگی بهسوی جهانیشدن داشته باشد.
مضامین اجتماعی در آثار موج نو
میدانیم که تحرک اجتماعی یکی از مضامین موردتوجه فیلمسازان موج نو سینمای ایران در سالهای پیش از انقلاب بوده است. در این سالها به دلیل تحولات اقتصادی و اجتماعی و تلاش دولت برای مدرنیزاسیون ساختار سنتی اجتماع، تحرک اجتماعی نوینی در جامعه رخ داده که در فیلمهای فیلمسازان معترض آن دوره مورد انتقاد قرار میگیرد.
جریانهای سینمایی موازی در دهه ۴۰
سینما آزاد
در اواخر دهۀ ۴۰، دو جریان عمده در سینمای ایران سر و شکل گرفتند. جریان اوّل که خود را «سینما آزاد» مینامید، تقلّایی برای به عاریت گرفتن جهان هنری و مدرنیسم غربی بود. این جریان نتیجه فعالیتهای «فرح پهلوی» و اطرافیانش به شمار میرفت.
موج نوی سینمای ایران
در مقابل سینمای آزاد، جریانی دیگر در حال شکلگیری بود که بعدها «موج نوی سینمای ایران» خوانده شد. موج نو علاوه بر جلب توجه روشنفکران و بزرگان هنر و ادبیات، در بعضی موارد گیشه را نیز فتح کرد. شاخصه اصلی موج نوی سینمای ایران را میتوان ارتباط عمیق با ادبیات معاصر دانست.
ورود موج نو به ایران و آثار آغازین
اواخر دهه ۳۰ شمسی در حالی که سینمای ایران در قرق فیلمهایی با شمایل قهرمانان بزنبهادر و ژانرهای کابارهای و پایان خوش بود، پژواک سینمایی موج نو فرانسه مرزها را درنوردید و وارد ایران شد. «جنوب شهر» ساخته فرخ غفاری در سال ۱۳۳۷ چراغ این سینما را روشن کرد و اواخر دهه ۴۰ با فیلمهایی مانند «قیصر» و «گاو» به اوج رسید.
کارگردانان شاخص موج نو سینمای ایران
فرخ غفاری، ابراهیم گلستان، فریدون رهنما، داود ملاپور، داریوش مهرجویی، مسعود کیمیایی، خسرو هریتاش، امیر نادری، جلال مقدم، ناصر تقوایی، علی حاتمی، کامران شیردل، عباس کیارستمی، پرویز کیمیاوی، سهراب شهید ثالث، فریدون گله، محمدرضا اصلانی و فروغ فرخزاد از جمله کارگردانانی بودند که دستی بر موج نو داشتند و به آن غنا بخشیدند.
ادامه حیات موج نو و وضعیت امروز
اکنون سالهاست اکثر فیلمسازان موج نو از دنیا رفتهاند و تنها چند نفر مانند بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، بهمن فرمانآرا، امیر نادری، محمدرضا اصلانی و مسعود کیمیایی در قید حیاتاند.
تأثیر موج نو بر مبارزه با سینمای مبتذل
سینمای ایران در دهه ۵۰ به سمت ابتذال پیش میرفت اما ظهور سینماگران موج نو تغییرات قابل توجهی ایجاد کرد. هرچند بسیاری از این هنرمندان امروز در سنین بالا قرار دارند اما نقش مهم آنان در مقابله با پیشروی سینمای مبتذل پیش از انقلاب قابل انکار نیست.
جایگاه سینماگران موج نو در فرهنگ سینمای ایران
بسیاری از مردم، سینما را با آثار کیمیایی، مهرجویی، بیضایی و تقوایی شناختند و نسلهای بعدی نیز از آنان الهام گرفتند. فیلمسازان موج نو با وجود ریسک بالا وارد میدان شدند و احتمال شکست کامل حرفهای آنان وجود داشت.
سینمای بازاری دهه ۴۰ و نقطه عطف موج نو
دهه چهل شمسی دوره ساخت فیلمهای کممحتوا با المانهای فیلمفارسی بود. «گنج قارون» سرآمد این جریان بود. اما فیلمهایی مانند «گاو» تنها چند سال بعد نشان دادند موج نو چقدر اثرگذار است.
فراز و فرود فیلمسازان موج نو
کارنامه این فیلمسازان شامل آثار درخشان و همچنین فیلمهای کماثر بوده، اما نقش آنان در پایهگذاری سینمای متفکر و ضد ابتذال بسیار مهم است.
چهرههای شاخص و آثار تأثیرگذار موج نو
فیلمهایی مانند «خشت و آینه» از ابراهیم گلستان، «یک اتفاق ساده» و «طبیعت بیجان» از سهراب شهید ثالث، «رگبار» و «کلاغ» از بهرام بیضایی، «مسافر» و «گزارش» از عباس کیارستمی، «مغولها» از پرویز کیمیاوی و «نفرین» از ناصر تقوایی از مهمترین آثار موج نو هستند.
